گروه نرم افزاری آسمان

آغاز جزء 22 قرآن مجید ..... ص : 607






ادامه سوره احزاب ..... ص : 607
صفحه 497 از 522
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 31 ..... ص : 607
و هر کس از شما در برابر خدا و پیامبر صلّی اللّه علیه و آله خضوع و اطاعت کند و عمل صالحی » (آیه 31 )- اما در نقطه مقابل نیز
وَ مَنْ یَقْنُتْ مِنْکُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ ) « به جا آورد پاداش او را دو چندان خواهیم داد، و روزي پرارزشی را براي او فراهم ساختهایم
تَعْمَلْ صالِحاً نُؤْتِها أَجْرَها مَرَّتَیْنِ وَ أَعْتَدْنا لَها رِزْقاً کَرِیماً).
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 32 ..... ص : 607
(آیه 32 )- همسران پیامبر باید چنین باشند! در آیات گذشته سخن از موقعیت و مسؤولیت سنگین همسران پیامبر صلّی اللّه علیه و آله
بود، این موضوع همچنان ادامه مییابد و طی آیاتی هفت دستور مهم به همسران پیامبر صلّی اللّه علیه و آله میدهد.
یا نِساءَ ) « اي همسران پیامبر! شما همچون یکی از زنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید » : نخست در مقدمه کوتاهی میفرماید
النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ).
شما به خاطر انتسابتان به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله داراي موقعیت خاصی هستید که میتوانید سر مشقی براي همه زنان باشید، چه
در مسیر تقوا و چه در مسیر گناه.
و به دنبال این مقدمه- که آنان را براي پذیرش مسؤولیتها آماده میسازد و به آنها شخصیت میدهد- نخستین دستور را در زمینه
عفت صادر میکند و مخصوصا به سراغ یک نکته باریک میرود تا مسائل دیگر در این رابطه خود به خود روشن گردد،
فَلا تَخْ َ ض عْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِي فِی قَلْبِهِ ) « پس بگونهاي هوسانگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند » : میفرماید
مَرَضٌ).
بلکه به هنگام سخن گفتن، جدي و خشک و بطور معمولی سخن بگویید، نه همچون زنان کم شخصیت که سعی دارند با تعبیرات
تحریک کننده که گاه توأم با ادا و اطوار مخصوصی است که افراد شهوتران را به فکر گناه میافکند سخن بگویید. برگزیده
تفسیر نمونه، ج 3، ص: 608
شما باید به صورت شایستهاي (که مورد رضاي خدا و پیامبر صلّی اللّه علیه و » : در پایان آیه دومین دستور را این گونه شرح میدهد
وَ قُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفاً). ) « آله و توأم با حق و عدالت باشد) سخن بگویید
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 33 ..... ص : 608
و شما در خانههاي خود بمانید و » : (آیه 33 )- سپس سومین دستور را که آن نیز در زمینه رعایت عفت است چنین بیان میکند
و اندام و وسائل زینت خود را در معرض تماشاي دیگران قرار ندهید (وَ قَرْنَ « همچون جاهلیّت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید
فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّۀِ الْأُولی).
همان جاهلیتی است که مقارن عصر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله بوده، و بطوري که در تواریخ آمده در آن « جاهلیّت اولی » منظور از
موقع زنان حجاب درستی نداشتند، و دنباله روسريهاي خود را به پشت سر میانداختند بطوري که گلو و قسمتی از سینه و گردنبند
و گوشوارههاي آنها نمایان بود، و به این ترتیب قرآن همسران پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را از این گونه اعمال باز میدارد.
بدون شک این یک حکم عام است، و تکیه آیات بر زنان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به عنوان تأکید بیشتر است.
نماز را بر پا دارید، و » بالاخره دستور چهارم و پنجم و ششم را به این صورت بیان میفرماید: شما زنان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله
وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِینَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ). ) « زکات را بپردازید و خدا و رسولش را اطاعت کنید
صفحه 498 از 522
این دستورات سه گانه نیز نشان میدهد که احکام فوق مخصوص به زنان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله نیست، بلکه براي همگان است
هر چند در مورد آنان تأکید بیشتري دارد.
إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ ) « خداوند فقط میخواهد پلیدي و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملا شما را پاك سازد » : در پایان آیه میافزاید
لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً).
که معمولا براي حصر است، دلیل بر این است که این موهبت ویژه خاندان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله است. « انّما » تعبیر به
اشاره به اراده تکوینی پروردگار است یعنی معصومان به خاطر ص: 609 « یرید » جمله
تأییدات الهی و اعمال پاك خویش، چنان هستند که در عین داشتن قدرت و اختیار براي گناه کردن به سراغ گناه نمیروند.
روایات بسیار زیادي که در منابع اهل سنت و شیعه وارد شده شمول همه خاندان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را نفی میکند و
منحصرا پنج نفرند: پیامبر صلّی اللّه علیه و آله، علی علیه السّلام، و فاطمه علیها « اهل بیت » میگوید: مخاطب در آیه فوق و منظور از
السّلام و حسن و حسین علیهما السّلام.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 34 ..... ص : 609
اشاره
و آخرین وظیفه همسران پیامبر بیان شده و هشداري است به همه آنان براي استفاده کردن از بهترین « هفتمین » (آیه 34 )- در این آیه
و آنچه را در خانههاي شما از آیات خداوند و » : فرصتی که در اختیار آنان براي آگاهی بر حقایق اسلام قرار گرفته، میفرماید
و خود را در پرتو آن بسازید که بهترین فرصت را در اختیار دارید (وَ اذْکُرْنَ ما یُتْلی فِی « حکمت و دانش خوانده میشود، یاد کنید
بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیاتِ اللَّهِ وَ الْحِکْمَۀِ).
إِنَّ اللَّهَ کانَ لَطِیفاً خَبِیراً). ) « خداوند لطیف و خبیر است » : سر انجام در پایان آیه میفرماید
اشاره به این که او از دقیقترین و باریکترین مسائل باخبر و آگاه است، و نیّات شما را به خوبی میداند، و از اسرار درون سینههاي
شما باخبر است.
جاهلیت قرن بیستم! ..... ص : 609
در آیات مورد بحث گرفتار شکّ و تردید شدند گویی نتوانستند باور کنند که بعد از « الجاهلیّۀ الاولی » جمعی از مفسران در تفسیر
ظهور اسلام، نوعی دیگر جاهلیت در جهان پا به عرصه وجود خواهد گذاشت که جاهلیت عرب قبل از اسلام در مقابل آن موضوع
کم اهمیتی خواهد بود.
ولی امروز این امر براي ما که شاهد مظاهر جاهلیت وحشتناك قرن بیستم هستیم کاملا حلّ شده است، و باید آن را به حساب یکی
از پیشگوئیهاي اعجازآمیز قرآن مجید گذارد.
اگر عرب در عصر جاهلیت اولی، جنگ و غارتگري داشت، و فی المثل چندین بار بازار عکاظ صحنه خونریزیهاي احمقانه گردید
که چند تن کشته شدند، ص: 610
در جاهلیت عصر ما جنگهاي جهانی رخ میدهد که گاه بیست میلیون نفر در آن قربانی و بیش از آن مجروح و ناقص الخلقه
صفحه 499 از 522
میکردند، و روسریهاي خود را کنار میزدند به گونهاي که مقداري از سینه « تبرج به زینت » ، میشوند! اگر در جاهلیت عرب زنان
و گلو و گردنبند و گوشواره آنها نمایان میگشت، در عصر ما کلوپهایی تشکیل میشود به نام کلوپ برهنگان- که نمونه آن در
انگلستان معروف است- که با نهایت معذرت افراد در آن برهنه مادرزاد میشوند، رسوائیهاي پلاژهاي کنار دریا و استخرها و حتی
معابر عمومی نگفتنی است.
بودند که پرچم بر در خانه خود میزدند تا افراد را به سوي خود دعوت کنند!، « زنان آلوده ذوات الاعلام » ، اگر در جاهلیت عرب
در جاهلیت قرن ما افرادي هستند که در روزنامههاي مخصوص مطالبی را در این زمینه مطرح میکنند که قلم از ذکر آن جدا شرم
دارد، و جاهلیت عرب بر آن صد شرف دارد.
خلاصه چه گوییم از وضع مفاسدي که در تمدن مادي ماشینی منهاي ایمان عصر ما وجود دارد که ناگفتنش بهتر است، و نباید این
تفسیر را با آن آلوده کرد.
آنچه گفتیم فقط مشتی از خروار براي نشان دادن زندگی کسانی بود که از خدا فاصله میگیرند، و با داشتن هزاران دانشگاه و
مراکز علمی و دانشمندان معروف، در منجلاب فساد غوطهورند، و حتی گاهی همین مراکز علمی و دانشمندانشان در اختیار همان
فجایع و مفاسد قرار میگیرند.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 35 ..... ص : 610
اشاره
( (آیه 35
شأن نزول: ..... ص : 610
بازگشت به دیدن همسران پیامبر صلّی اللّه علیه و « حبشه » با شوهرش از « جعفر بن ابی طالب » همسر « اسماء بنت عمیس » هنگامی که
آله آمد، یکی از نخستین سؤالاتی که مطرح کرد این بود: آیا چیزي از آیات قرآن در باره زنان نازل شده است؟ آنها در پاسخ
اي رسول خدا جنس زن گرفتار خسران و زیان است! » : به خدمت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله آمد، عرض کرد « اسماء » ! گفتند: نه
پیامبر صلّی اللّه علیه و آله فرمود: چرا؟ ص: 611
عرض کرد: به خاطر این که در اسلام و قرآن فضیلتی در باره آنها همانند مردان نیامده است.
اینجا بود که آیه نازل شد و به آنها اطمینان داد که زن و مرد در پیشگاه خدا از نظر قرب و منزلت یکسانند.
تفسیر: ..... ص : 611
شخصیت و ارزش مقام زن در اسلام- به دنبال بحثهایی که در باره وظائف همسران پیامبر صلّی اللّه علیه و آله در آیات گذشته ذکر
شده در این آیه سخنی جامع و پرمحتوا در باره همه زنان و مردان و صفات بر جسته آنها بیان شده است، و ضمن بر شمردن ده
وصف از اوصاف اعتقادي و اخلاقی و عملی آنان، پاداش عظیم آنها را در پایان آیه بر شمرده است.
صفحه 500 از 522
إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِماتِ). ) « مردان مسلمان و زنان مسلمان » : میگوید
وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ). ) « و مردان مؤمن و زنان مؤمنه »
اشاره به این که اسلام همان اقرار به زبان است که انسان را در صف مسلمین قرار میدهد، و مشمول احکام آنها میکند، ولی ایمان
تصدیق به قلب و دل است و اعمالی که به دنبال آن میآید.
وَ الْقانِتِینَ وَ الْقانِتاتِ). ) « و مردانی که مطیع فرمان خدا هستند و زنانی که از فرمان حق اطاعت میکنند »
وَ) « و مردان راستگو و زنان راستگو » : سپس به یکی دیگر از مهمترین صفات مؤمنان راستین، یعنی حفظ زبان پرداخته، میگوید
الصَّادِقِینَ وَ الصَّادِقاتِ).
است در برابر « سر » و از آنجا که ریشه ایمان، صبر و شکیبایی در مقابل مشکلات است، و نقش آن در معنویات انسان همچون نقش
وَ الصَّابِرِینَ وَ الصَّابِراتِ). ) « و مردان صابر و شکیبا و زنان صابر و شکیبا » : پنجمین وصف آنها را این گونه بازگو میکند « تن »
لذا در ششمین توصیف ،« خشوع » از طرفی میدانیم یکی از بدترین آفات اخلاقی، کبر و غرور و حب جاه است، و نقطه مقابل آن
وَ الْخاشِعِینَ وَ الْخاشِعاتِ). ص: 612 ) « و مردان با خشوع و زنان با خشوع » : میفرماید
گذشته از حب جاه، حب مال، نیز آفت بزرگی است، و اسارت در چنگال آن، اسارتی است دردناك، و نقطه مقابل آن انفاق و
وَ الْمُتَ َ ص دِّقِینَ وَ ) « و مردان انفاقگر و زنان انفاق کننده » : کمک کردن به نیازمندان است، لذا در هفتمین توصیف میگوید
الْمُتَصَدِّقاتِ).
سه چیز است که اگر انسان از شر آن در امان بماند از بسیاري از شرور و آفات اخلاقی در امان است، زبان و شکم و شهوت جنسی،
به قسمت اول در چهارمین توصیف اشاره شد، اما به قسمت دوم و سوم در هشتمین و نهمین وصف مؤمنان راستین اشاره کرده،
وَ الصَّائِمِینَ وَ الصَّائِماتِ). ) « و مردانی که روزه میدارند و زنانی که روزه میدارند » : میگوید
وَ الْحافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ). ) « و مردانی که دامان خود را از آلودگی به بیعفتی حفظ میکنند، و زنانی که عفیف و پاکند »
و مردانی که بسیار به یاد » : سر انجام به دهمین و آخرین صفت که تداوم تمام اوصاف پیشین بستگی به آن دارد پرداخته، میگوید
وَ الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَ الذَّاکِراتِ). ) « خدا هستند، و زنانی که بسیار یاد خدا میکنند
آري! آنها با یاد خدا در هر حال و در هر شرایط، پردههاي غفلت و بیخبري را از قلب خود کنار میزنند، وسوسهها و همزات
شیاطین را دور میسازند و اگر لغزشی از آنان سر زند، فورا در مقام جبران بر میآیند.
خداوند » : در پایان آیه، پاداش بزرگ این گروه از مردان و زنانی را که داراي ویژگیهاي ده گانه فوق هستند چنین بیان میکند
أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِیماً). ) « براي آنها مغفرت و پاداش عظیمی فراهم ساخته است
نخست با آب مغفرت گناهان آنها را- که موجب آلودگی روح و جان آنها است- میشوید، سپس پاداش عظیمی که عظمتش را
جز او کسی نمیداند در اختیارشان مینهد.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 36 ..... ص : 612
اشاره
( (آیه 36
صفحه 501 از 522
شأن نزول: ..... ص : 612
این آیه در مورد داستان ازدواج زینب بنت جحش (دختر عمّه پیامبر گرامی اسلام) با زید بن حارثه برده آزاد شده پیامبر صلّی اللّه
علیه و آله نازل ص: 613
شده است.
خریداري نمود که « زید » قبل از زمان بعثت و بعد از آن که خدیجه با پیامبر صلّی اللّه علیه و آله ازدواج کرد خدیجه بردهاي به نام
بعدا آن را به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله بخشید و حضرت او را آزاد فرمود، و چون طائفهاش او را از خود راندند پیامبر صلّی اللّه
بر او نهاد. « فرزند خود » علیه و آله نام
عبد » دختر « امیه » که دختر « زینب بنت جحش » همسري برگزیند از « زید » هنگامی که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله تصمیم گرفت براي
نخست چنین تصور میکرد که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله میخواهد « زینب » دختر عمّهاش) بود براي او خواستگاري نمود ) « المطلب
است، سخت ناراحت « زید » او را براي خود انتخاب کند، خوشحال شد و رضایت داد، ولی بعدا که فهمید خواستگاري از او براي
نیز با این امر به سختی مخالفت نمود. « عبد اللّه » شد و سر باز زد، برادرش
در اینجا بود که آیه نازل شد و به امثال زینب و عبد اللّه هشدار داد که آنها نمیتوانند هنگامی که خدا و پیامبرش کاري را لازم
میدانند مخالفت کنند، آنها که این مسأله را شنیدند در برابر فرمان خدا تسلیم شدند.
اما این ازدواج دیري نپایید و بر اثر ناسازگاریهاي اخلاقی میان طرفین، منجر به طلاق شد.
سپس پیامبر صلّی اللّه علیه و آله براي جبران این شکست زینب در ازدواج، او را به فرمان خدا به همسري خود برگزید.
تفسیر: ..... ص : 613
این معنی در آیات مختلفی از قرآن با عبارات « تسلیم بیقید و شرط در برابر فرمان خدا » است، آن هم « تسلیم » میدانیم روح اسلام
هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد هنگامی که خدا و پیامبرش مطلبی » : گوناگون منعکس شده است، از جمله در این آیه میفرماید
وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَۀٍ إِذا قَضَی اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ ) « را لازم بدانند اختیاري از خود در برابر فرمان خدا داشته باشند
الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ). آنها باید اراده خود را تابع اراده حق کنند، همان گونه که سر تا پاي وجودشان وابسته به اوست. برگزیده تفسیر
نمونه، ج 3، ص: 614
این درست به آن میماند که یک طبیب ماهر به بیمار بگوید در صورتی به درمان تو میپردازم که در برابر دستوراتم تسلیم محض
شوي، و از خود ارادهاي نداشته باشی، این نهایت دلسوزي طبیب را نسبت به بیمار نشان میدهد و خدا از چنین طبیبی برتر و
بالاترست.
کسی که نافرمانی خدا و پیامبرش را کند گرفتار گمراهی آشکاري شده » : لذا در پایان آیه به همین نکته اشاره کرده، میفرماید
وَ مَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالًا مُبِیناً). ) « است
راه سعادت گم میکند و به بیراهه و بدبختی کشیده میشود.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 37 ..... ص : 614
که یکی از مسائل حساس زندگانی پیامبر گرامی اسلام صلّی اللّه علیه « زینب » و همسرش « زید » (آیه 37 )- سپس به داستان معروف
صفحه 502 از 522
به خاطر » : و آله است و ارتباط با مسأله همسران پیامبر صلّی اللّه علیه و آله- که در آیات پیشین گذشت دارد- پرداخته، میگوید
بیاور زمانی را که به کسی که خداوند به او نعمت داده بود، و تو نیز به او نعمت بخشیده بودي میگفتی همسرت را نگاهدار و از
و پیوسته این امر را تکرار میکردي! (وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللَّهَ). « خدا بپرهیز
کرده بود، و نعمت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله « زید بن حارثه » همان نعمت هدایت و ایمان است که نصیب « نعمت خداوند » منظور از
این بود که وي را آزاد کرد و همچون فرزند خویش گرامیش داشت.
از این آیه استفاده میشود که میان زید و زینب، مشاجرهاي در گرفته بود و این مشاجره ادامه یافت و در آستانه جدایی و طلاق قرار
گرفت، و پیامبر صلّی اللّه علیه و آله کرارا و مستمرا او را نصیحت میکرد و از جدایی و طلاق باز میداشت.
تو در دل چیزي را پنهان میداشتی که خداوند آن را آشکار میکند، و از مردم میترسیدي در حالی که خداوند » : بعد میافزاید
، وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللَّهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ). برگزیده تفسیر نمونه، ج 3 ) !« سزاوارتر است که از او بترسی
ص: 615
مسأله ترس از خدا نشان میدهد که این ازدواج به عنوان یک وظیفه انجام شده که باید به خاطر پروردگار ملاحظات شخصی را
کنار بگذارد تا یک هدف مقدس الهی تأمین شود، هر چند به قیمت زخم زبان کوردلان تمام گردد.
هنگامی که زید نیازش را از آن زن به سر آورد (و از او جدا شد) ما او را به همسري تو در آوردیم، تا » : لذا در دنباله آیه میفرماید
فَلَمَّا قَضی زَیْدٌ مِنْها وَطَراً ) « مشکلی براي مؤمنان در ازدواج با همسران پسر خواندههایشان- هنگامی که از آنها طلاق بگیرند- نباشد
زَوَّجْناکَها لِکَیْ لا یَکُونَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ حَرَجٌ فِی أَزْواجِ أَدْعِیائِهِمْ إِذا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَراً).
وَ کانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا). ) « و فرمان خدا انجام شدنی است » و این کاري بود که میبایست انجام بشود
بنا بر این، ازدواج الهی، یک مسأله اخلاقی و انسانی بود و نیز وسیله مؤثري براي شکستن دو سنّت غلط جاهلی حرمت ازدواج با
همسر مطلقه پسر خوانده، و قبح ازدواج با همسر مطلقه یک غلام و برده آزاد شده.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 38 ..... ص : 615
هیچ گونه سختی و حرجی بر پیامبر در آنچه خدا براي او واجب » : (آیه 38 )- این آیه در تکمیل بحثهاي گذشته چنین میگوید
ما کانَ عَلَی النَّبِیِّ مِنْ حَرَجٍ فِیما فَرَضَ اللَّهُ لَهُ). ) « کرده است نیست
آنجا که خداوند فرمانی به او میدهد، ملاحظه هیچ امري در برابر آن جایز نیست و بدون هیچ چون و چرا باید به مرحله اجرا
درآید.
اصولا سنت شکنی و بر چیدن آداب و رسوم خرافی و غیر انسانی همواره با سر و صدا توأم است، و پیامبران هرگز نباید به این سر و
صداها اعتنا کنند.
سُنَّۀَ اللَّهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ). ) « این سنت الهی در مورد پیامبران در امم پیشین نیز جاري بوده است » : لذا در جمله بعد میفرماید
تنها تو نیستی که گرفتار این مشکلی، بلکه همه انبیا به هنگام شکستن سنتهاي غلط گرفتار این ناراحتیها بودهاند.
و در پایان آیه براي تثبیت، قاطعیت در این گونه مسائل بنیادي میفرماید: ص: 616
وَ کانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَراً مَقْدُوراً). ) « فرمان خدا همواره روي حساب و برنامه دقیقی است و باید به مرحله اجرا در آید »
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 39 ..... ص : 616
صفحه 503 از 522
(آیه 39 )- مبلّغان راستین کیانند؟ به تناسب بحثی که در آیه قبل در باره پیامبران گذشت این آیه به یکی از مهمترین برنامههاي
کسانی بودند که تبلیغ رسالتهاي الهی میکردند و از او میترسیدند و از هیچ » عمومی انبیا اشاره کرده، میفرماید: پیامبران پیشین
الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ). ) « کس جز خدا واهمه نداشتند
تو نیز در تبلیغ رسالتهاي پروردگار نباید کمترین وحشتی از کسی داشته باشی! اصولا کار پیامبران در بسیاري از مراحل شکستن
سنتهاي غلط است و اگر بخواهند کمترین ترس و وحشتی به خود راه بدهند در انجام رسالت خود پیروز نخواهند شد قاطعانه باید
پیش روند، حرفهاي ناموزون بدگویان را به جان خریدار شوند و بیاعتنا به جوسازیها به برنامههاي خود ادامه دهند چرا که همه
حسابها به دست خداست.
وَ کَفی بِاللَّهِ حَسِیباً). ) « همین بس که خداوند (حافظ اعمال بندگان و) حسابگر (و جزا دهنده آنها) است » : لذا در پایان آیه میفرماید
هم حساب ایثار و فداکاري پیامبران را در این راه نگه میدارد و پاداش میدهد و هم سخنان ناموزون و یاوه سرایی دشمنان را
محاسبه و کیفر میدهد.
این آیه دلیل روشنی است بر اینکه شرط اساسی براي پیشرفت در مسائل تبلیغاتی قاطعیت و اخلاص و عدم وحشت از هیچ کس جز
از خداست.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 40 ..... ص : 616
همسر » (آیه 40 )- مسأله خاتمیت: این آیه آخرین سخنی است که خداوند در ارتباط با مسأله ازدواج پیامبر صلّی اللّه علیه و آله با
براي شکستن یک سنت غلط جاهلی، بیان میدارد، و ضمنا حقیقت مهم دیگري را- که مسأله خاتمیت است- در ذیل « مطلقه زید
ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ). ) « محمد پدر هیچ یک از مردان شما نبوده و نیست » : آن بیان میکند، میفرماید
و نه دیگري، و اگر یک روز نام پسر محمّد بر او گذاردند این تنها یک ص: 617 « زید » نه
عادت و سنّت بود که با ورود اسلام و نزول قرآن بر چیده شد نه یک رابطه طبیعی و خویشاوندي.
وَ لکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ). ) « ولی (او) رسول خدا و ختم کننده و آخرین پیامبران است » : سپس میافزاید
بنا بر این صدر آیه ارتباط نسبی را بطور کلی قطع میکند، و ذیل آیه ارتباط معنوي ناشی از رسالت و خاتمیت را اثبات مینماید، و
از اینجا پیوند صدر و ذیل روشن میشود.
و البته خداوند عالم و آگاه همه آنچه را در این زمینه لازم بوده در اختیار او گذارده، از اصول و فروع و کلیات و جزئیات در تمام
وَ کانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً). ) « و خداوند به همه چیز آگاه است » : زمینهها، و لذا در پایان آیه میفرماید
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 41 ..... ص : 617
(آیه 41 )- رحمت و درود خدا و فرشتگان راهگشاي مؤمنان: از آنجا که در آیات گذشته سخن از وظائف سنگین پیامبر اسلام
صلّی اللّه علیه و آله در مقام تبلیغ رسالت بود، در اینجا براي فراهم آوردن زمینه این تبلیغ و گسترش دامنه آن در تمام محیط بخشی
اي کسانی که ایمان آوردهاید! خدا را فراوان یاد » : از وظائف مؤمنان را بیان میکند، روي سخن را به همه آنها کرده چنین میگوید
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً). ) « کنید
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 42 ..... ص : 617
صفحه 504 از 522
وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا). ) « و صبح شام او را تسبیح و تنزیه نمایید » -( (آیه 42
آري! چون عوامل غفلت در زندگی مادي بسیار فراوان و تیرهاي وسوسه شیاطین از هر سو به طرف انسان پرتاب میگردد براي
در همه حال نیست. « ذکر کثیر » مبارزه با آن راهی جز
نه تنها با زبان و لقلقه لسان. « توجه با تمام وجود به خداوند » به معنی واقعی کلمه یعنی « ذکر کثیر »
.« هر کس بسیار یاد خدا کند خداوند او را در سایه لطف خود در بهشت برین جاي خواهد داد » : امام صادق علیه السّلام فرمود
ص: 618
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 43 ..... ص : 618
او کسی است که بر شما درود و رحمت » : (آیه 43 )- این آیه در حقیقت نتیجه و علت غایی ذکر و تسبیح مداوم است، میفرماید
میفرستد، و فرشتگان او نیز (براي شما تقاضاي رحمت میکنند) تا شما را از ظلمات (جهل و شرك و کفر) بیرون آورد و به سوي
هُوَ الَّذِي یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلائِکَتُهُ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ). ) « نور (ایمان و علم و تقوا) رهنمون شود
وَ کانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً). ) « چرا که او نسبت به مؤمنان رحیم و مهربان است »
و به همین دلیل هدایت و رهبري آنها را بر عهده گرفته و فرشتگانش را نیز مأمور امداد آنها نموده است.
آري! این آیه بشارتی است بزرگ براي همه سالکان راه حق و به آنها نوید میدهد که از جانب معشوق کششی نیرومند است، تا
کوشش عاشق بیچاره به جایی برسد! آري! این رحمت خاص خداست که مؤمنان را از ظلمات اوهام و شهوات و وساوس شیطانی
بیرون میآورد و به نور یقین و اطمینان و تسلط بر نفس رهنمون میگردد که اگر رحمت او نبود این راه پرپیچ و خم هرگز پیموده
نمیشد.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 44 ..... ص : 618
تحیت » : ( آیه 44 )- در این آیه مقام مؤمنان و پاداش آنها را به عالیترین وجه و در کوتاهترین عبارت ترسیم کرده، میگوید
تَحِیَّتُهُمْ یَوْمَ یَلْقَوْنَهُ سَلامٌ). ) « فرشتگان الهی به آنها در (روز قیامت) روزي که او را دیدار میکنند سلام است
این سلامی است که نشانه سلامت از عذاب و از هر گونه درد و رنج و ناراحتی است، سلامی است توأم با آرامش و اطمینان.
خداوند براي آنها پاداش » : بعد از این تحیّت که در حقیقت مربوط به آغاز کار است اشاره به پایان کار آنها کرده، میفرماید
وَ أَعَدَّ لَهُمْ أَجْراً کَرِیماً). ) « پرارزشی فراهم ساخته است
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 45 ..... ص : 618
(آیه 45 )- تو چراغ فروزانی! در اینجا روي سخن به پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله است ولی نتیجه آن براي مؤمنان و به این
ترتیب آیات گذشته را که پیرامون بخشی از ص: 619
وظایف مؤمنان بحث میکرد تکمیل میکند.
در این آیه و آیه بعد پنج توصیف براي پیامبر صلّی اللّه علیه و آله آمده، و در دو آیه بعد از آن بیان پنج وظیفه است که همه به
یکدیگر مربوط و مکمل یکدیگر میباشند.
یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْناكَ شاهِداً). ) « اي پیامبر! ما تو را به عنوان شاهد و گواه فرستادیم » : نخست میفرماید
صفحه 505 از 522
او از یکسو گواه اعمال امت است، چرا که اعمال آنها را میبیند و از سوي دیگر شاهد و گواه بر انبیاي پیشین است که آنها خود
گواه امت خویش بودند و از سوي سوم وجود تو با اوصاف و اخلاقت، با برنامههاي سازندهات، با سوابق درخشانت و با عملکرد
شاهد و گواه بر حقانیت مکتبت، و شاهد و گواه بر عظمت و قدرت پروردگار است.
قرار دادیم (وَ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً). « ما تو را بشارت دهنده و انذار کننده » : سپس به توصیف دوم و سوم پرداخته، میفرماید
بشارت دهنده نیکوکاران به پاداش بیپایان پروردگار، به سلامت و سعادت جاودان، به پیروزي و موفقیت پر افتخار.
و انذار کننده کافران و منافقان از عذاب دردناك الهی، از خسارت تمام سرمایههاي وجودي، و از سقوط در دامان بدبختی در دنیا
و آخرت.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 46 ..... ص : 619
(آیه 46 )- این آیه به چهارمین و پنجمین وصف پیامبر اشاره کرده، میگوید:
وَ داعِیاً إِلَی اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِراجاً مُنِیراً). ) « ما تو را دعوت کننده به سوي اللّه به فرمان او (قرار دادیم) و هم چراغ روشنی بخش »
او چراغ روشنی است که خودش گواه خویش است، تاریکیها و ظلمات را میزداید، و چشمها و دلها را به سوي خود متوجّه
وجود او نیز دلیل حقانیت اوست. « آفتاب آمد دلیل آفتاب » میکند، و همانگونه که
وجود پیامبر صلّی اللّه علیه و آله مایه آرامش، و فرار دزدان دین و ایمان و پرورش و نموّ روح ایمان و اخلاق، و خلاصه مایه حیات
و جنبش و حرکت است، و تاریخ زندگی او شاهد و گواه زنده این موضوع است.
ص: 620
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 47 ..... ص : 620
(آیه 47 )- همان طور که گفتیم در این آیه و آیه بعد بیان پنج وظیفه از وظائف مهم پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله به دنبال بیان
اوصاف پنج گانه است.
وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ بِأَنَّ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ ) « به مؤمنان بشارت ده که براي آنها از سوي خدا فضل و پاداش بزرگی است » : نخست میفرماید
فَضْلًا کَبِیراً).
پیامبر صلّی اللّه علیه و آله تنها محدود به پاداش اعمال نیک مؤمنان نمیشود، بلکه خداوند آن قدر از « تبشیر » اشاره به اینکه مسأله
فضل خود به آنها میبخشد که موازنه میان عمل و پاداش را بکلی بر هم میزند.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 48 ..... ص : 620
وَ لا تُطِعِ الْکافِرِینَ وَ الْمُنافِقِینَ). ) « و از کافران و منافقان اطاعت مکن » : (آیه 48 )- بعد از آن به دستور دوم و سوم پرداخته، میگوید
بدون شک رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله هرگز اطاعتی از کافران و منافقان نداشت، اما اهمیت موضوع به قدري است که به
عنوان تأکید براي شخص پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و هشدار و سر مشقی براي دیگران، روي این موضوع مخصوصا تکیه میکند،
چه این که از خطرات مهمی که بر سر راه رهبران راستین قرار دارد به سازش و تسلیم کشیده شدن در اثناء مسیر است.
اعتنایی به آزارهاي آنها مکن، بر خدا توکل نما و همین بس که خدا حامی و » : سپس در چهارمین و پنجمین دستور چنین میگوید
وَ دَعْ أَذاهُمْ وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ وَ کَفی بِاللَّهِ وَکِیلًا). ) « مدافع توست
صفحه 506 از 522
این قسمت از آیه نشان میدهد که آنها براي تسلیم ساختن پیامبر صلّی اللّه علیه و آله او را سخت در فشار قرار داده بودند، و انواع
آزارها چه از طریق زخم زبان و بدگویی و جسارت، و چه از طریق آزار بدنی، و چه محاصره اقتصادي نسبت به او و یارانش روا
میداشتند.
تاریخ میگوید پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و مؤمنان نخستین همچون کوه در مقابل انواع آزارها ایستادگی به خرج دادند و هرگز
ننگ تسلیم و شکست را نپذیرفتند، و سر انجام در اهداف خود پیروز شدند.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 49 ..... ص : 620
(آیه 49 )- گوشهاي از احکام طلاق و جدایی شایسته: قسمتهاي مختلف ص: 621
آیات این سوره (احزاب) به صورت مجموعههاي گوناگونی است که بعضی خطاب به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و بعضی خطاب به
همه مؤمنان میباشد.
اي کسانی که ایمان آوردهاید! هنگامی که با زنان با ایمان ازدواج » : در این آیه روي سخن به همه اهل ایمان است، میفرماید
یا أَیُّهَا الَّذِینَ ) « کردید، و قبل از همبستر شدن طلاق دادید عدّهاي براي شما بر آنها نیست که بخواهید حساب آن را نگاه دارید
آمَنُوا إِذا نَکَحْتُمُ الْمُؤْمِناتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ فَما لَکُمْ عَلَیْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَها).
در اینجا خداوند استثنائی براي حکم عدّه زنان مطلّقه بیان فرموده که اگر طلاق قبل از دخول واقع شود نگاه داشتن عده لازم نیست،
و از این تعبیر به دست میآید که قبل از این آیه، حکم عده بیان شده بوده است.
سپس به حکم دیگري از احکام زنانی که قبل از آمیزش جنسی طلاق گرفتهاند میپردازد- که در سوره بقره نیز به آن اشاره شده
فَمَتِّعُوهُنَّ). ) « آنها را (با هدیه مناسبی) بهرهمند سازید » : است- میفرماید
بدون شک پرداختن هدیه مناسب به زن در جایی واجب است که مهري براي او تعیین نشده باشد.
چه اندازه باید باشد؟ قرآن مجید در آیه 236 سوره بقره آن را اجمالا بیان کرده و فرموده است: « هدیه » در این که مقدار این
.« هدیهاي مناسب و متعارف آن کس که توانایی دارد به اندازه توانائیش و آن کس که تنگدست است به اندازه خودش »
و به صورت صحیحی از آنها جدا شوید (وَ « بطرز شایستهاي رهایشان کنید » آخرین حکم آیه مورد بحث این است که زنان مطلّقه را
سَرِّحُوهُنَّ سَراحاً جَمِیلًا).
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 50 ..... ص : 621
(آیه 50 )- با این زنان میتوانی ازدواج کنی! بعد از ذکر پارهاي از احکام مربوط به طلاق دادن زنان در آیه قبل، در اینجا روي
سخن را به شخص پیامبر صلّی اللّه علیه و آله کرده، و موارد هفتگانهاي را که ازدواج با آنها براي پیامبر مجاز بوده شرح میدهد.
ص: 622
یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَکَ ) « اي پیامبر! ما همسران تو را که مهر آنها را پرداختهاي براي تو حلال کردیم » : -1 نخست میگوید
أَزْواجَکَ اللَّاتِی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ).
منظور از این زنان به قرینه جملههاي بعد زنانی هستند که با پیامبر صلّی اللّه علیه و آله رابطه خویشاوندي نداشتند و با او ازدواج
کردند، زیرا مرسوم بوده است که به هنگام ازدواج با غیر خویشاوندان مهریه را نقدا پرداخت میکردند، به علاوه تعجیل در
پرداختن مهر، مخصوصا در موردي که همسر نیاز به آن داشته باشد، بهتر است، ولی به هر حال این کار جزء واجبات نیست، و با
صفحه 507 از 522
توافق طرفین ممکن است مهر به صورت ذمه در عهده زوج کلا یا بعضا بماند.
وَ ما مَلَکَتْ یَمِینُکَ مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلَیْکَ). ) « و کنیزانی را که از طریق غنائم و انفال، خدا به تو بخشیده است » -2
اینها نیز بر تو حلالند (وَ « و دختران عموي تو و دختران عمهها و دختران دائی تو و دختران خالههایی که با تو مهاجرت کردهاند » -3
بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمَّاتِکَ وَ بَناتِ خالِکَ وَ بَناتِ خالاتِکَ اللَّاتِی هاجَرْنَ مَعَکَ).
انحصار در این چهار گروه روشن است، ولی قید مهاجرت به خاطر آنست که در آن روز هجرت دلیل بر ایمان بوده، و عدم
مهاجرت دلیل بر کفر و یا به خاطر این است که هجرت امتیاز بیشتري به آنها میدهد و هدف در آیه بیان زنان با شخصیت و با
فضیلت است که مناسب همسري پیامبر صلّی اللّه علیه و آله میباشند.
و هرگاه زن با ایمانی خود را به پیامبر ببخشد (و هیچ گونه مهري براي خود قائل نشود) اگر پیامبر بخواهد میتواند با او ازدواج » -4
وَ امْرَأَةً مُؤْمِنَۀً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَها لِلنَّبِیِّ إِنْ أَرادَ النَّبِیُّ أَنْ یَسْتَنْکِحَها). ) « کند
خالِصَۀً لَکَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ). ) « اما چنین ازدواجی تنها براي تو مجاز است نه براي سایر مؤمنان »
و مصالح آنها چه ایجاب میکرده است؟ (قَدْ عَلِمْنا ما « ما میدانیم براي آنها در مورد همسران و کنیزانشان چه حکمی مقرر داریم »
فَرَضْنا عَلَیْهِمْ فِی أَزْواجِهِمْ وَ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ). ص: 623
بنا بر این اگر در مسائل مربوط به ازدواج براي آنها در بعضی موارد محدودیتی قائل شدهایم روي مصالحی بوده است که در
زندگی آنها و تو حاکم بوده، و هیچ یک از این احکام و مقررات بیحساب نیست.
لِکَیْلا یَکُونَ عَلَیْکَ حَرَجٌ). و بتوانی ) « این به خاطر آن است که مشکل و حرجی (در اداي رسالت) بر تو نبوده باشد » : سپس میافزاید
در انجام این وظیفه مسؤولیتهاي خود را ادا کنی.
وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً). ) « و خداوند آمرزنده و رحیم است »
جمله اخیر اشاره به فلسفه این احکام مخصوص پیامبر گرامی اسلام صلّی اللّه علیه و آله است، این جمله میگوید: پیامبر صلّی اللّه
علیه و آله شرائطی دارد که دیگران ندارند و همین تفاوت سبب تفاوت در احکام شده است. یعنی، هدف این بوده که قسمتی از
محدودیتها و مشکلات از دوش پیامبر صلّی اللّه علیه و آله از طریق این احکام برداشته شود.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 51 ..... ص : 623
اشاره
( (آیه 51
شأن نزول: ..... ص : 623
در تفسیر آیه 28 و 29 همین سوره و بیان شأن نزول آنها گفتیم که جمعی از همسران پیامبر- بنا بر آنچه مفسران نقل کردهاند- به
پیامبر صلّی اللّه علیه و آله عرض کردند که بر نفقه و هزینه زندگی ما بیفزا از این گذشته در چگونگی تقسیم اوقات زندگی پیامبر
صلّی اللّه علیه و آله در میان آنها نیز با هم رقابتهایی داشتند که پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله را با آن همه گرفتاري و اشتغالات مهم
در مضیقه قرار میداد، هر چند آن حضرت کوشش لازم را در زمینه عدالت در میان آنها رعایت میکرد.
صفحه 508 از 522
آیه نازل شد و پیامبر را در تقسیم اوقاتش در میان آنها کاملا آزاد گذاشت.
تفسیر: ..... ص : 623
رفع یک مشکل دیگر از زندگی پیامبر صلّی اللّه علیه و آله یک رهبر بزرگ الهی همچون پیامبر صلّی اللّه علیه و آله آن هم در
زمانی که در کوره حوادث سخت گرفتار است، و توطئههاي خطرناکی از داخل و خارج براي او میچینند، نمیتواند فکر خود را
زیاد مشغول زندگی شخصی و خصوصیش کند، باید در زندگی داخلی خود داراي آرامش نسبی باشد تا بتواند به حل انبوه
مشکلاتی که از هر سو او را احاطه کرده است با فراغت خاطر بپردازد. ص: 624
در عین حال گاه اختلاف میان همسران و رقابتهاي زنانه متداول آنها، طوفانی در درون خانه پیامبر صلّی اللّه علیه و آله بر
میانگیخته، و فکر او را به خود مشغول میداشته است.
اینجاست که خداوند یکی دیگر از ویژگیها را براي پیامبرش قائل شده، و براي همیشه به این ماجراها و کشمکشها پایان داد، و
پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را از این نظر آسوده خاطر و فارغ البال کرد.
و چنانکه در آیه میخوانیم فرمود: (موعد) هر یک از این زنان را بخواهی میتوانی به تأخیر اندازي و هر کدام را بخواهی نزد خود
تُرْجِی مَنْ تَشاءُ مِنْهُنَّ وَ تُؤْوِي إِلَیْکَ مَنْ تَشاءُ). ) « جاي دهی
میدانیم یکی از احکام اسلام در مورد همسران متعدد آن است که شوهر اوقات خود را در میان آنها بطور عادلانه تقسیم کند، و از
تعبیر میکنند. « حق قسم » این موضوع در کتب فقه اسلامی به عنوان
یکی از خصایص پیامبر صلّی اللّه علیه و آله این بود که به خاطر شرائط خاص زندگی، رعایت حق قسم به حکم این آیه از او ساقط
بود هر چند او با این حال حتی الامکان مساوات و عدالت را رعایت میکرد.
وَ مَنِ ابْتَغَیْتَ مِمَّنْ ) « و هرگاه بعضی از آنها را که بر کنار ساختهاي بخواهی نزد خود جاي دهی گناهی بر تو نیست » : سپس میافزاید
عَزَلْتَ فَلا جُناحَ عَلَیْکَ).
و به این ترتیب نه تنها در آغاز، اختیار با توست، در ادامه کار نیز این تخییر بر قرار است.
این حکم الهی براي روشنی چشم آنها و این که غمگین نشوند و همه آنها راضی به آنچه در اختیارشان میگذاري گردند نزدیکتر »
ذلِکَ أَدْنی أَنْ تَقَرَّ أَعْیُنُهُنَّ وَ لا یَحْزَنَّ وَ یَرْضَیْنَ بِما آتَیْتَهُنَّ کُلُّهُنَّ). ) « است
چرا که این یک حکم عمومی در باره همه آنهاست که از ناحیه خدا براي مصالح مهمی تشریع شده، بنا بر این آنها باید با رضا و
رغبت به آن تن دهند.
خدا آنچه را در قلوب شماست میداند، و خداوند (از همه اعمال و مصالح بندگان » : در پایان آیه مطلب را با این جمله ختم میکند
باخبر) است، و در ص: 625
و در کیفر آنها عجله نمیکند (وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما فِی قُلُوبِکُمْ وَ کانَ اللَّهُ عَلِیماً حَلِیماً). « عین حال حلیم است
آري! خدا میداند شما در برابر کدامین حکم قلبا رضا و تسلیم دارید، و در برابر کدامین ناخشنود هستید.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 52 ..... ص : 625
(آیه 52 )- یک حکم مهم دیگر در ارتباط با همسران پیامبر در این آیه حکم دیگري از احکام مربوط به همسران پیامبر صلّی اللّه
علیه و آله بیان شده، میفرماید:
صفحه 509 از 522
بعد از این دیگر زنی بر تو حلال نیست، و نمیتوانی همسرانت را به همسران دیگري مبدّل کنی [بعضی را طلاق دهی و همسر »
دیگري به جاي او برگزینی] هر چند جمال آنها مورد توجه تو واقع شود، مگر آنچه که به صورت کنیز در ملک تو در آید، و
و با این حکم فشار قبایل عرب را در اختیار همسر از آنان از تو برداشتیم (لا یَحِلُّ لَکَ النِّساءُ « خداوند ناظر و مراقب بر هر چیز است
مِنْ بَعْدُ وَ لا أَنْ تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْواجٍ وَ لَوْ أَعْجَبَکَ حُسْنُهُنَّ إِلَّا ما مَلَکَتْ یَمِینُکَ وَ کانَ اللَّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ رَقِیباً).
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 53 ..... ص : 625
اشاره
( (آیه 53
شأن نزول: ..... ص : 625
ازدواج کرد، ولیمه نسبتا مفصلی به مردم داد. « زینب بنت جحش » هنگامی که رسول خدا با
انس که خادم مخصوص پیامبر صلّی اللّه علیه و آله بود میگوید: پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به من دستور داد که اصحابش را به غذا
دعوت کنم، من همه را دعوت کردم، دسته دسته میآمدند و غذا میخوردند و از اتاق خارج میشدند، تا این که عرض کردم: اي
پیامبر خدا! کسی باقی نمانده که من او را دعوت نکرده باشم، فرمود: اکنون که چنین است سفره را جمع کنید، سفره را برداشتند و
جمعیت پراکنده شدند، اما سه نفر همچنان در اتاق پیامبر صلّی اللّه علیه و آله ماندند و مشغول بحث و گفتگو بودند.
آیه نازل شد و دستورات لازم را بیان کرد و نیز از بعضی قرائن استفاده میشود که گاهی همسایگان و سایر مردم طبق معمول براي
عاریت گرفتن اشیائی نزد بعضی از زنان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله میآمدند براي حفظ حیثیت همسران پیامبر صلّی اللّه علیه و آله
، آیه نازل شد و به مؤمنان دستور داد که هرگاه میخواهند چیزي از آنها بگیرند از پشت پرده بگیرند. برگزیده تفسیر نمونه، ج 3
ص: 626
در روایت دیگري آمده است که بعضی از مخالفان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله گفتند: به خدا سوگند هرگاه او چشم از جهان بپوشد
ما با همسران او ازدواج خواهیم کرد! آیه نازل شد و ازدواج با زنان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را بعد از او بکلی ممنوع ساخت، و به
این توطئه نیز پایان داد.
تفسیر: ..... ص : 626
باز روي سخن در این آیه به مؤمنان است و بخشی دیگر از احکام اسلام مخصوصا آنچه مربوط به آداب معاشرت با پیامبر صلّی اللّه
علیه و آله و خانواده نبوت بوده است ضمن جملههاي کوتاه و گویا و صریح بیان میکند.
اي کسانی که ایمان آوردهاید! هرگز در اتاقهاي پیامبر سر زده داخل نشوید، مگر این که براي صرف غذا به شما » : نخست میگوید
یا أَیُّهَا ) « اجازه داده شود، (آن هم مشروط به این که به موقع وارد شوید) نه این که از مدتی قبل بیایید و در انتظار وقت غذا بنشینید
الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی طَعامٍ غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ).
صفحه 510 از 522
مسلما این حکم اختصاص به پیامبر ندارد، در هیچ مورد بدون اجازه نباید وارد خانه کسی شد. به علاوه به هنگامی که دعوت به
طعام میشوند باید وقت شناس باشند و مزاحمت بیموقع براي صاحب خانه فراهم نکنند.
وَ) « ولی هنگامی که دعوت شدید وارد شوید، و هنگامی که غذا خوردید پراکنده شوید » : سپس به دومین حکم پرداخته، میگوید
لکِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا).
وَ لا ) « مجلس انس و گفتگو (در خانه پیامبر و هیچ میزبان دیگري) تشکیل ندهید » در سومین حکم میفرماید: پس از صرف غذا
مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ).
البته ممکن است میزبان خواهان چنین مجلس انسی باشد در این صورت مستثناست.
این کار پیامبر را آزار میداد، اما او از شما شرم میکرد، ولی خداوند از بیان حق شرم » : سپس علت این حکم را چنین بیان میکند
إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِي النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ). ص: 627 ) « نمیکند و ابا ندارد
البته پیامبر خدا نیز از بیان حق در مواردي که جنبه شخصی و خصوصی نداشت هیچ ابا نمیکرد ولی بیان حق اشخاص از ناحیه
خودشان زیبا نیست اما از ناحیه کسان دیگر جالب و زیباست.
و هنگامی که چیزي از متاع و وسائل زندگی از همسران پیامبر صلّی » : چنین بیان میدارد « حجاب » سپس چهارمین حکم را در زمینه
وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ). ) « اللّه علیه و آله بخواهید از پشت حجاب (پرده) بخواهید
روشن است قرار گرفتن همسران پیامبر در معرض دید مردم (هر چند با حجاب اسلامی باشد) کار خوبی نبود لذا دستور داده شده
که از پشت پرده یا پشت در بگیرند.
ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ ) « این براي پاکی دلهاي شما و آنان بهتر است » : قرآن بعد از این دستور فلسفه آن را چنین بیان میفرماید
قُلُوبِهِنَّ).
وَ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ). ) « شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید » : پنجمین حکم را به این صورت بیان میفرماید
گرچه عمل ایذائی در خود این آیه منعکس است ولی مفهوم آیه عام است و هر گونه اذیت و آزار را شامل میشود.
شما هرگز حق ندارید » : سر انجام ششمین و آخرین حکم را در زمینه حرمت ازدواج با همسران پیامبر بعد از او چنین بیان میکند
وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً ) « که همسران او را بعد از او به همسري خویش در آورید که این کار در نزد خدا عظیم است
إِنَّ ذلِکُمْ کانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیماً).
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 54 ..... ص : 627
« اگر چیزي را آشکار کنید یا پنهان دارید خداوند از همه امور آگاه است » : (آیه 54 )- این آیه به مردم شدیدا هشدار داده، میگوید
(إِنْ تُبْدُوا شَیْئاً أَوْ تُخْفُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً).
گمان نکنید خدا از برنامههاي ایذائی شما نسبت به پیامبرش با خبر نیست، چه آنها که بر زبان جاري کردند و چه آنها که در دل
تصمیم داشتند همه را به خوبی میداند، و با هر کس متناسب کار و نیّتش رفتار میکند.
ص: 628
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 55 ..... ص : 628
اشاره
صفحه 511 از 522
( (آیه 55
شأن نزول: ..... ص : 628
بعد از نزول آیه حجاب (آیه گذشته) پدران و فرزندان و بستگان همسران پیامبر صلّی اللّه علیه و آله خدمتش عرض کردند: اي
رسول خدا! ما نیز با آنها از پشت پرده سخن گوییم؟
آیه نازل شد و به آنها پاسخ گفت که این حکم شامل شما نمیشود.
تفسیر: ..... ص : 628
مواردي که از قانون حجاب مستثنا است از آنجا که در آیه گذشته حکم مطلقی در باره حجاب در مورد همسران پیامبر صلّی اللّه
علیه و آله آمده بود و اطلاق این حکم این توهّم را به وجود میآورد که محارم آنها نیز موظف به اجراي آن هستند و تنها از پشت
پرده باید با آنها تماس بگیرند، آیه نازل شد و حکم این مسأله را شرح داد.
بر آنان [همسران پیامبر] گناهی نیست که با پدران، فرزندان، برادران، فرزندان برادران، فرزندان خواهران خود، و زنان » : میفرماید
بدون حجاب تماس داشته باشد (لا جُناحَ عَلَیْهِنَّ فِی آبائِهِنَّ وَ لا أَبْنائِهِنَّ وَ لا إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ إِخْوانِهِنَّ وَ « مسلمان، و بردگان خود
لا أَبْناءِ أَخَواتِهِنَّ وَ لا نِسائِهِنَّ وَ لا ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ).
و به تعبیر دیگر محارم آنها که منحصر در این شش گروهند مستثنا میباشند.
تقوا را پیشه کنید که خداوند بر هر چیزي آگاه » : و در پایان آیه همسران پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را مخاطب ساخته، میگوید
و هیچ چیز بر او مخفی و پنهان نیست (وَ اتَّقِینَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیداً). « است
چه این که حجاب و پرده، و مانند اینها همه وسائلی براي حفظ از گناه بیش نیست، ریشه اصلی همان تقواست که اگر نباشد حتی
این وسائل نیز سودي نخواهد بخشید.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 56 ..... ص : 628
(آیه 56 )- سلام و درود بر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله: به دنبال بحثهایی که در آیات گذشته پیرامون حفظ حرمت پیامبر صلّی اللّه
علیه و آله و عدم ایذاء او آمده در اینجا نخست سخن از علاقه خاص خداوند و فرشتگان نسبت به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله
میگوید، و بعد در این زمینه دستور به مؤمنان میدهد، و سپس عواقب دردناك و شوم آزار دهندگان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را
مطرح میسازد و در آخرین مرحله گناه بزرگ کسانی را که از طریق تهمت مؤمنان را ایذاء ص: 629
کنند بازگو میکند.
إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ). ) « خداوند و فرشتگان بر پیامبر رحمت و درود میفرستند » : نخست میفرماید
مقام پیامبر صلّی اللّه علیه و آله آن قدر والاست که آفریدگار عالم هستی و تمام فرشتگانی که تدبیر این جهان به فرمان حق بر
اي» ، عهده آنها گذارده شده است بر او درود میفرستند، اکنون که چنین است شما نیز با این پیام جهان هستی هماهنگ شوید
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَ لُّوا عَلَیْهِ وَ ) « کسانی که ایمان آوردهاید! بر او درود بفرستید و سلام بگویید و در برابر فرمان او تسلیم باشید
صفحه 512 از 522
سَلِّمُوا تَسْلِیماً).
او یک گوهر گرانقدر عالم آفرینش است، و اگر به لطف الهی در دسترس شما قرار گرفته مبادا ارزانش بشمرید، مبادا ارج و مقام
او را در پیشگاه پروردگار و در نزد فرشتگان همه آسمانها فراموش کنید.
قابل توجه این که در باره کیفیت صلوات بر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله در روایات بیشماري که از طرق اهل سنت و اهل بیت
بیفزایید. « محمّد » را به هنگام صلوات بر « آل محمّد » رسیده صریحا آمده است که
.« اللّهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد » : به این صورت
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 57 ..... ص : 629
کسانی که خدا و پیامبرش را ایذاء میکنند » : (آیه 57 )- این آیه در حقیقت نقطه مقابل آیه گذشته را بیان میکند، میگوید
إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ ) « خداوند آنها را در دنیا و آخرت از رحمت خود دور میسازد و براي آنان عذاب خوار کنندهاي آماده کرده است
اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً).
همان کفر و الحاد است که خدا را به خشم میآورد و اما ایذاء پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله مفهوم « ایذاء پروردگار » منظور از
وسیعی دارد، و هر گونه کاري که او را آزار دهد شامل میشود.
حتی از روایاتی که در ذیل آیه وارد شده چنین استفاده میشود که آزار خاندان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله مخصوصا علی علیه
السّلام و دخترش فاطمه زهرا علیها السّلام نیز مشمول همین آیه بوده است. ص: 630
.« فاطمه پارهاي از تن من است هر چه او را آزار دهد مرا میآزارد » : رسول خدا فرمود
شبیه همین معنی در باره علی علیه السّلام نیز از پیامبر گرامی اسلام صلّی اللّه علیه و آله نقل شده است.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 58 ..... ص : 630
(آیه 58 )- این آیه از ایذاء مؤمنان سخن میگوید و براي آن بعد از ایذاء خدا و پیامبر صلّی اللّه علیه و آله اهمیت فوق العادهاي
و کسانی که مردان و زنان با ایمان را به خاطر کاري که انجام ندادهاند آزار میدهند، متحمل بهتان و گناه » : قائل میشود، میفرماید
وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِیناً). ) « آشکاري شدهاند
چرا که مؤمن از طریق ایمان پیوندي با خدا و پیامبرش دارد، و به همین دلیل در اینجا در ردیف خدا و پیامبرش قرار گرفته است.
کسی که مرد یا زن مسلمانی را بهتان زند یا » : از جدش پیامبر نقل کرده چنین آمده است « امام علی بن موسی الرضا » در حدیثی که
!« در باره او سخنی بگوید که در او نیست خداوند او را در قیامت روي تلی از آتش قرار میدهد تا از عهده آنچه گفته بر آید
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 59 ..... ص : 630
اشاره
( (آیه 59
شأن نزول: ..... ص : 630
صفحه 513 از 522
آن ایام زنان مسلمان به مسجد میرفتند و پشت سر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله نماز میگذاردند، هنگام شب موقعی که براي نماز
مغرب و عشاء میرفتند بعضی از جوانان هرزه و اوباش بر سر راه آنها مینشستند و با مزاح و سخنان ناروا آنها را آزار میدادند و
مزاحم آنان میشدند.
آیه نازل شد و به آنها دستور داد حجاب خود را بطور کامل رعایت کنند تا به خوبی شناخته شوند و کسی بهانه مزاحمت پیدا
نکند.
تفسیر: ..... ص : 630
اخطار شدید به مزاحمان و شایعه پراکنان! به دنبال نهی از ایذاء رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و مؤمنان در آیات گذشته، در اینجا
روي یکی از موارد ایذاء تکیه کرده و براي پیشگیري از آن از دو طریق اقدام میکند.
اي پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنین ص: 631 » : در قسمت اول میگوید
« بگو: جلبابها [روسريهاي بلند] خود را بر خویش فرو افکنند این کار براي این که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است
و اگر تاکنون خطا و کوتاهی از آنها سر زده توبه کنند (یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ
جَلَابِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ).
هدف این است که زنان مسلمان در پوشیدن حجاب سهلانگار و بیاعتنا نباشند مثل بعضی از زنان بیبندوبار که در عین داشتن
حجاب آن چنان بیپروا و لاابالی هستند که غالبا قسمتهایی از بدنهاي آنان نمایان است و همین معنی توجه افراد هرزه را به آنها
جلب میکند.
خداوند همواره » : و از آنجا که نزول این حکم، جمعی از زنان با ایمان را نسبت به گذشته پریشان میساخت، در پایان آیه میافزاید
وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً). ) « آمرزنده و مهربان است
هر گاه از شما تاکنون در این امر کوتاهی شده چون بر اثر جهل و نادانی بوده است خداوند شما را خواهد بخشید، توبه کنید و به
سوي او باز گردید، و وظیفه عفت و پوشش را به خوبی انجام دهید.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 60 ..... ص : 631
اشاره
( (آیه 60
شأن نزول: ..... ص : 631
گروهی از منافقین در مدینه بودند و انواع شایعات را پیرامون پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به هنگامی که به بعضی از غزوات میرفت
در میان مردم منتشر میساختند، گاه میگفتند: پیامبر کشته شده، و گاه میگفتند: اسیر شده، مسلمانانی که توانایی جنگ را نداشتند
صفحه 514 از 522
و در مدینه مانده بودند سخت ناراحت میشدند، شکایت نزد پیامبر صلّی اللّه علیه و آله آوردند.
آیه نازل شد و سخت این شایعه پراکنان را تهدید کرد.
تفسیر: ..... ص : 631
به دنبال دستوري که در آیه پیش به زنان با ایمان داده شد به بعد دیگر این مسأله یعنی فعالیتهاي موذیانه اراذل و اوباش پرداخته،
اگر منافقان و کسانی که در قلبشان بیماري است و نیز کسانی که اخبار دروغ در مدینه پخش میکنند دست از کارشان » : میگوید
بر ندارند ما تو را بر ضد آنان میشورانیم (و با یک حمله عمومی تو را بر آنها مسلّط خواهیم ساخت) سپس جز مدت کوتاهی
نمیتوانند در ص: 632
لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَۀِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لا یُجاوِرُونَکَ ) !« کنار تو در این شهر بمانند
فِیها إِلَّا قَلِیلًا).
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 61 ..... ص : 632
از همه جا طرد میشوند، و هر جا » (آیه 61 )- و هنگامی که از این شهر رانده شدند و از تحت حمایت حکومت اسلامی طرد گشتند
مَلْعُونِینَ أَیْنَما ثُقِفُوا أُخِذُوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِیلًا). ) !« یافته شوند گرفته خواهند شد و به سختی به قتل خواهند رسید
اشاره به این که بعد از این حمله عمومی در هیچ جا در امان نخواهند بود، و آنها را با دقت جستجو و پیدا میکنند و به دیار عدم
فرستاده میشوند.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 62 ..... ص : 632
که « این سنتی است الهی و همیشگی که در اقوام پیشین بوده است » ، (آیه 62 )- سپس در این آیه میافزاید: این دستور تازهاي نیست
هر گاه گروههاي خرابکار بیشرمی و توطئه را از حد بگذرانند فرمان حمله عمومی به آنها صادر میشود (سُنَّۀَ اللَّهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا
مِنْ قَبْلُ).
وَ لَنْ ) « براي سنت خداوند تبدیل و تغییري نمییابی » و چون این حکم یک سنت الهی است هرگز دگرگون نخواهد شد چرا که
تَجِدَ لِسُنَّۀِ اللَّهِ تَبْدِیلًا).
این تعبیر در حقیقت جدي بودن این تهدید را مشخص میکند که بدانند مطلب کاملا قطعی و ریشهدار است و تغییر و تبدیل در آن
راه ندارد، یا باید به اعمال ننگین خود پایان دهند و یا در انتظار چنین سر نوشت دردناکی باشند.
این حکم مانند سایر احکام اسلامی اختصاص به زمان و مکان و اشخاصی ندارد.
اگر به راستی سمپاشی و توطئه از حد بگذرد و به صورت یک جریان در آید، و جامعه اسلامی را با خطرات جدي رو برو سازد
حکومت اسلامی میتواند دستور آیات فوق را که به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله داده شده است به اجرا در آورد، و مردم را براي در
هم کوبیدن ریشههاي فساد بسیج کند؟!
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 63 ..... ص : 632
صفحه 515 از 522
(آیه 63 )- میپرسند: قیامت کی بر پا میشود؟ آیات گذشته سخن از توطئههاي منافقان و اشرار میگفت، در اینجا به یکی دیگر از
برنامههاي مخرب آنها اشاره شده است که گاه به عنوان استهزاء و یا به منظور ایجاد شک و تردید در قلوب برگزیده تفسیر نمونه،
ج 3، ص: 633
ساده دلان این سؤال را مطرح میکردند که قیامت با آن همه اوصافی که محمّد از آن خبر میدهد کی بر پا میشود؟
یَسْئَلُکَ النَّاسُ عَنِ السَّاعَۀِ). ) « مردم از تو پیرامون زمان قیام قیامت سؤال میکنند » : میفرماید
و هیچ کس جز او از این موضوع « بگو: (اي پیامبر!) آگاهی بر این موضوع تنها نزد خداست » : سپس به آنها چنین پاسخ میگوید
آگاه نیست (قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ اللَّهِ). حتی پیامبران مرسل و فرشتگان مقرب نیز از آن بیخبرند.
وَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَۀَ تَکُونُ قَرِیباً). ) « چه میدانی؟ شاید قیام قیامت نزدیک باشد » : و به دنبال آن میافزاید
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 64 ..... ص : 633
خداوند کافران را از رحمت خود دور » : (آیه 64 )- سپس به تهدید کافران و گوشهاي از مجازات دردناك آنها پرداخته، میفرماید
إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْکافِرِینَ وَ أَعَدَّ لَهُمْ سَعِیراً). ) « ساخته و براي آنان آتش سوزانندهاي فراهم کرده است
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 65 ..... ص : 633
خالِدِینَ فِیها أَبَداً لا یَجِدُونَ وَلِیا وَ ) « آنها جاودانه در این آتش سوزان خواهند ماند و سر پرست و یاوري نخواهند یافت » -( (آیه 65
لا نَصِیراً).
کسی است که انسان را کمک « نصیر » انجام تمام کار را بر عهده میگیرد ولی « ولیّ » در اینجاست که « نصیر » و « ولیّ » تفاوت میان
میدهد تا به مقصود خود برسد، اما این کافران در قیامت نه ولیی دارند و نه نصیري.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 66 ..... ص : 633
روزي را به خاطر بیاور که صورتهاي » : (آیه 66 )- سپس قسمت دیگري از عذاب دردناك آنها را در قیامت بیان کرده، میفرماید
یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ). ) « آنها در آتش دوزخ دگرگون میشود
این دگرگونی یا از نظر رنگ چهرههاست که گاه سرخ و کبود میشود و گاه زرد و پژمرده، و یا از نظر قرار گرفتن بر شعلههاي
آتش است که گاه این سمت صورت آنها بر آتش قرار میگیرد، و گاه سمت دیگر (نعوذ باللّه).
یَقُولُونَ یا لَیْتَنا ) « میگویند: اي کاش ما خدا و پیامبرش را اطاعت کرده بودیم » اینجاست که فریادهاي حسرت بارشان بلند میشود و
أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا). ص: 634
که اگر اطاعت میکردیم چنین سر نوشت دردناکی در انتظار ما نبود.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 67 ..... ص : 634
وَ قالُوا رَبَّنا إِنَّا ) « و میگویند: پروردگارا! ما از رؤسا و بزرگترهاي خود اطاعت کردیم پس آنها ما را گمراه ساختند » -( (آیه 67
أَطَعْنا سادَتَنا وَ کُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلَا).
صفحه 516 از 522
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 68 ..... ص : 634
(آیه 68 )- در اینجا این دوزخیان گمراه به هیجان میآیند و مجازات شدید گمراه کنندگان خود را از خدا میخواهند و میگویند:
عذابی بر گمراهیشان و عذابی بر گمراه کردن ما! (رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَیْنِ مِنَ الْعَذابِ). « پروردگارا! آنها را دو چندان عذاب کن »
وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً). ) !« و آنها را لعن کن لعن بزرگی »
به خاطر تلاش و کوششی است که براي گمراه کردن « لعن کبیر » و « عذاب مضاعف » مسلما آنها مستحق عذاب و لعن هستند ولی
دیگران داشتهاند.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 69 ..... ص : 634
(آیه 69 )- چه نسبتهاي ناروا به موسی (ع) دادند؟ به دنبال بحثهایی که پیرامون احترام مقام پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و ترك هر
اي کسانی که ایمان » : گونه ایذاء نسبت به آن حضرت در آیات گذشته آمد، در اینجا روي سخن را به مؤمنان کرده، میگوید
آوردهاید! مانند کسانی نباشید که موسی را اذیت و آزار کردند، اما خدا او را از همه نسبتهاي ناروا مبرّا و پاك نمود، و او در
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَکُونُوا کَ الَّذِینَ آذَوْا مُوسی فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قالُوا وَ کانَ عِنْدَ اللَّهِ ) « پیشگاه خدا آبرومند و بزرگ منزلت بود
وَجِیهاً).
انتخاب موسی از میان تمام پیامبرانی که مورد ایذاء قرار گرفتند به خاطر آن است که موذیان بنی اسرائیل بیش از هر پیامبري او را
آزار دادند.
منظور از ایذاء موسی (ع) در اینجا یک حکم کلی و جامع است زیرا بنی اسرائیل از جنبههاي مختلف موسی (ع) را ایذاء کردند،
ایذاءهائی که بیشباهت به آزار بعضی از مردم مدینه نسبت به پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله نبود مانند پخش شایعات و نقل
اکاذیب و نسبت ناروایی که به همسر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله دادند که شرح آن در تفسیر سوره نور ذیل آیات 11 تا 20 گذشت.
ص: 635
از این آیه میتوان استفاده کرد که هر گاه کسی در پیشگاه خدا وجیه و صاحب قدر و منزلت باشد خدا به دفاع از او در برابر افراد
موذي که نسبتهاي ناروا به او میدهند میپردازد.
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 70 ..... ص : 635
(آیه 70 )- سخن حق بگویید تا اعمالتان اصلاح شود: این آیه به دنبال بحثهایی که در باره شایعه پراکنان و موذیان بدزبان گذشت
اي کسانی که ایمان آوردهاید! تقواي الهی » : دستوري صادر میکند که در حقیقت درمان این درد بزرگ اجتماعی است، میگوید
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً). ) «... پیشه کنید، و سخن حق بگویید
سخنی است که همچون یک سد محکم جلو امواج فساد و باطل را میگیرد. « قول سدید »
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 71 ..... ص : 635
و سخن حق را چنین بیان میفرماید: « قول سدید » (آیه 71 )- این آیه نتیجه
یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمالَکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ). ) « تا کارهاي شما را اصلاح کند و گناهانتان را بیامرزد »
صفحه 517 از 522
در حقیقت تقوا پایه اصلاح زبان و سر چشمه گفتار حق است، و گفتار حق یکی از عوامل مؤثر اصلاح اعمال، و اصلاح اعمال
.( هود/ 114 ) .« إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ اعمال نیک گناهان را از بین میبرند » سبب آمرزش گناهان است، چرا که
وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ ) « و هر کس اطاعت خدا و رسولش کند به رستگاري (و پیروزي) عظیمی دست یافته است » : در پایان آیه میافزاید
رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِیماً).
چه رستگاري و پیروزي از این برتر و بالاتر که اعمال انسان پاك گردد، و گناهانش بخشوده شود و در پیشگاه خدا رو سفید
گردد؟!
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 72 ..... ص : 635
(آیه 72 )- حمل امانت الهی بزرگترین افتخار بشر: این آیه و آیه بعد که آخرین آیات سوره احزاب است مسائل مهمی را که در
این سوره در زمینه ایمان، عمل صالح، جهاد، ایثار، عفت، ادب، و اخلاق آمده است تکمیل میکند، و نشان برگزیده تفسیر نمونه،
ج 3، ص: 636
میدهد که انسان چگونه داراي موقعیت بسیار ممتازي است که میتواند حامل رسالت عظیم الهی باشد.
ما امانت (تعهد، تکلیف، و ولایت الهیه) را » : نخست بزرگترین و مهمترین امتیاز انسان را بر تمام جهان خلقت بیان فرموده، میگوید
إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَۀَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ). ) « بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه داشتیم
فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها). ) « اما آنها (موجودات عظیم و بزرگ عالم خلقت) از حمل آن سر بر تافتند و از آن هراسیدند »
بدیهی است ابا کردن آنان از سر استکبار نبود بلکه ابا کردن آنها توأم با اشفاق یعنی ترس و هراس آمیخته با توجه و خضوع بود.
وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ). ) !« اما انسان (این اعجوبه عالم آفرینش جلو آمد و) آن را بر دوش کشید »
چون قدر این مقام عظیم را نشناخت و به خود ستم کرد! (إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا). « او بسیار ظالم و جاهل بود » ولی افسوس که
همان قابلیت تکامل به صورت نامحدود، آمیخته با اراده و اختیار، و رسیدن به مقام انسان کامل و بنده خاص خدا و « امانت الهی »
پذیرش ولایت الهیه است.
این امانت به آسمانها و زمین و کوهها همان مقایسه نمودن است یعنی هنگامی که این امانت، با استعداد « عرضه داشتن » اما منظور از
آنها مقایسه شد آنها به زبان حال و استعداد عدم شایستگی خویش را براي پذیرش این امانت بزرگ اعلام کردند.
به این ترتیب آسمانها و زمین و کوهها همه با زبان حال فریاد کشیدند که حمل این امانت از عهده ما خارج است.
ولی انسان آن چنان آفریده شده بود که میتوانست تعهد و مسؤولیت را بر دوش کشد، و ولایت الهیه را پذیرا گردد، و در جاده
عبودیت و کمال به سوي معبود لایزال سیر کند، و این راه را با پاي خود و با استمداد از پروردگارش بسپرد. برگزیده تفسیر نمونه،
ج 3، ص: 637
البته این پذیرش یک پذیرش قراردادي و تشریفاتی نبوده، بلکه پذیرشی است تکوینی بر حسب عالم استعداد.
به خاطر فراموش کاري غالب انسانها و ظلم کردن بر خودشان و عدم آگاهی از قدر و منزلت « جهول » و « ظلوم » اما توصیف انسان به
و خط قابلیان شروع شد و هم اکنون نیز ادامه دارد. « قابیل » آدمی است، همان کاري که از آغاز در نسل آدم به وسیله
سورة الأحزاب( 33 ): آیۀ 73 ..... ص : 637
(آیه 73 )- این آیه در حقیقت بیان علت عرضه این امانت به انسان است، بیان این واقعیت است که افراد انسان بعد از حمل این
صفحه 518 از 522
هدف این بوده که خداوند، مردان منافق و » : امانت بزرگ الهی به سه گروه تقسیم شدند: منافقان، مشرکان و مؤمنان، میفرماید
زنان منافق، و مردان مشرك و زنان مشرك را عذاب کند و کیفر دهد، و نیز خداوند بر مردان با ایمان و زنان با ایمان رحمت فرستد
لِیُعَذِّبَ اللَّهُ الْمُنافِقِینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمُشْرِکِینَ وَ الْمُشْرِکاتِ وَ یَتُوبَ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ ) « و خداوند آمرزنده و مهربان است
الْمُؤْمِناتِ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً).
« پایان سوره احزاب »
درباره مرکز